Een duurzame wereld

Nu een gevoel van urgentie de overheden verlamt en burgers tot actie aanzet, wordt maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) voor bedrijven een kernwaarde en een economische hefboom.

Na het jarenlange wantrouwen van het grote publiek bewijst de financiële sector dat hij een essentiële rol speelt in de ecologische, sociale en maatschappelijke transitie en betrekt hij beleggers en spaarders bij zijn engagement.

Dieren zijn fantastisch, want ze staan nog in contact met de natuur. En dat is volgens mij wat de mensheid had kunnen redden. Michel Simon

Vooruitblik op de grote trends van de komende jaren en de impact ervan op de financiële sector en de economie. Opgesteld door het departement Strategic Planning van Lonsdale in samenwerking met Laura Giallombardo, coördinatrice van MVO-initiatieven bij Banque de Luxembourg.

De wereld heeft altijd al crisissen gekend. Tegenwoordig worden ze echter steeds heviger, en dat lijkt samen te hangen met “de toenemende complexiteit, autonomie en socialisatie van de mensheid.”¹ De gevolgen van de klimaatopwarming, de hevige bosbranden en de pandemie tonen duidelijk aan dat de hele wereld met elkaar verbonden is en zorgen voor meer bewustwording.

In ons persoonlijke leven heeft de lockdown geleid tot nieuwe waarden, die gebaseerd zijn op reflectie en verantwoordelijkheid. Wereldwijd was er bij de verkiezingen in een aantal landen een ‘groene golf’ merkbaar, en instellingen kondigen ambitieuze financiële plannen aan om iets te doen aan het dringende klimaatprobleem. De Europese Unie voorziet in een herstelplan van 750 miljard euro² om de economie van de lidstaten af te stemmen op de ecologische uitdagingen, terwijl grote ondernemingen oproepen tot internationale samenwerking. MVO, een begrip dat jammer genoeg vaak ten onrechte wordt gebruikt, wordt een van de pijlers voor de ontwikkeling van bedrijven en een selectiecriterium voor de consument. Omdat het begrip de laatste tijd fors aan belang heeft gewonnen, spreken ondernemingen van een heroriëntering. Die ecologische, sociale en maatschappelijke heroriëntering stelt de huidige economische modellen in vraag.

Ondernemingen en banken zetten een stap vooruit en ruilen woorden in voor concrete daden die “de realiteitskloof tussen de grote beslissingen en het echte leven”³ kunnen verkleinen. Welke financiële hefbomen spelen een rol? Hoe kan de geglobaliseerde economie verantwoord en duurzaam worden? Zal het hyperkapitalisme overleven in een andere vorm?

De val van een imperium

De epidemie die we nu meemaken, roept de vraag op hoe de wereld er na de crisis zal uitzien. Velen vragen zich af of we in een andere wereld zullen ontwaken, en heel wat sectoren houden daar al rekening mee. In het tijdperk van het antropoceen⁴ doen zich verschillende crisissen tegelijkertijd voor, waardoor de kwetsbaarheid van onze hedendaagse manier van leven wordt blootgelegd. Laura Giallombardo, coördinatrice van de initiatieven van Banque de Luxembourg op het gebied van duurzaamheid, verwoordt het als volgt: “Het is intussen duidelijk dat de grenzen van het traditionele kapitalistische model overschreden zijn. We kunnen de impact daarvan op de hele waardeketen niet langer negeren.”

Naast een economische en een klimaatcrisis hebben we ook te maken met een morele en een identiteitscrisis. Volgens geograaf Jared Diamond⁵ doet een combinatie van vijf beslissende factoren (milieuschade, klimaatverandering, sociaal geweld, afhankelijkheid en onaangepaste responsen van de overheden) de systemen ineenstorten. Terwijl de OESO in haar meest optimistische scenario dit jaar een economische krimp van 6% verwacht, roepen bezorgde landen op tot een deglobalisering en willen ze zich terugplooien op hun eigen belangen. Als we dat vergelijken met het uiteenvallen van een groot imperium, worden de verschillende landen beschermde gebieden die zich voor hun ontwikkeling richten op de lokale activiteit. Die visie wordt ondersteund door essayist Anatol Lieven⁶, die voorspelt dat we zullen terugkeren naar een vorm van protectionisme waarbij lokaal nieuwe uitvinders zullen opstaan.

De kredietverlening aan lokale ondernemers zou dan de ruggengraat van de reële economie worden. Maar in een geglobaliseerde wereld rijst ook de vraag of landsgrenzen niet louter fictief zijn. Zo vraagt geografe Anne-Laure Amilhat Szary⁷ zich af: “Wat betekent een gesloten grens als informatie en rijkdom blijven circuleren?” Laura Giallombardo gaat in dezelfde zin verder: “Door de globalisering is het naïef en onmogelijk om alleen maar lokaal te denken als het gaat om consumptie, impact en verantwoordelijkheid. Integendeel, in een hypergeconnecteerde wereld moeten we rekening houden met de wereldwijde impact van onze activiteiten.”

Betere tijden

De inertie van de grote mogendheden en het vastgelopen internationale overleg hebben ertoe geleid dat burgers steeds vaker zelf tot actie overgaan, zowel spontaan als gepland. We denken daarbij aan de klimaatmarsen. De burgers merken dat ze macht hebben en organisaties kunnen beïnvloeden. Naarmate de publieke opinie meer hoop geeft op betere tijden, leggen overheden en ondernemingen zich toe op maatschappelijk verantwoorde projecten die iedereen ten goede komen, en werken ze samen aan een betere wereld. Ondernemingen worden aangezet tot actie en gaan daarbij verder dan het strikt economische. Het bestaansrecht van de merken, dat overeenkomt met het bestaansrecht van de onderneming zelf, wordt een belangrijke factor.

83% van de consumenten⁸ vindt dat een merk niet kan blijven bestaan als het niet probeert een positieve bijdrage te leveren aan de samenleving. Terwijl het vertrouwen in de overheid afbrokkelt, richten consumenten zich tot ondernemingen en verwachten ze dat zij actie ondernemen. Zo oefende de Black Lives Matter-beweging in 2020 wereldwijd druk uit op merken, die aangespoord werden om een standpunt in te nemen. Het bedrijfsleven heeft die boodschap begrepen. Dat zien we aan het groeiende aantal ondernemingen dat wordt gecertificeerd door B-Corp⁹, een organisatie die een label toekent aan ondernemingen die duurzame doelstellingen in hun economische model integreren.

In een hypergeconnecteerde wereld moeten we rekening houden met de wereldwijde impact van onze activiteiten. Laura Giallombardo

    Veerkrachtige economie

Steeds meer consumenten menen dat ondernemingen niet alleen een standpunt moeten innemen, maar ook concrete acties moeten ondernemen om de schadelijke gevolgen van hun productie te beperken. Heel wat wetenschappers zijn van mening dat de ecologische transitie slechts mogelijk is door minder te produceren en de economische ambitie in te tomen. Zo vraagt Aurélien Barrau zich af of de obsessie van bedrijven voor innovatie wel zo'n goed idee is: “We leven in een periode waarin energiebesparing onze enige obsessie zou moeten zijn. Voor elke innovatie zouden we de baten en de risico's moeten afwegen.”¹⁰ De ‘build back better’-strategieën¹¹ hebben tot doel modellen te creëren die verenigbaar zijn met onze planeet. Als gevolg van de coronacrisis is die ideologie weer op de voorgrond getreden. Voorstanders ervan willen zo de economie veerkrachtig maken en de groei inperken.

Impactcultuur

De financiële sector, die vroeger als schuldige voor de crisissen werd aangewezen, kiest de kant van de publieke opinie en ondersteunt ondernemingen die op een verantwoorde manier werken. Maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt op die manier een uitstekend criterium voor ondernemingen die zich willen ontwikkelen en hulp van de banken willen. Laura Giallombardo: “Voor ons spreekt het vanzelf dat we duurzaamheid integreren, want we hebben altijd al oog gehad voor de lange termijn. Het is dankzij die duurzaamheid dat onze bank de maatschappij kan helpen evolueren naar een model dat geen schade berokkent aan de toekomstige generaties.” Duurzame banken worden een tandwiel in het raderwerk van de transitie en dragen bij aan de heroriëntering van de samenleving met twee strategische tools, namelijk financiële voorlichting en transparantie.

Voor Laura Giallombardo is het ook “de taak van de bank om financiële voorlichting te geven en ondernemingen bewust te maken van de niet-financiële risico’s van hun activiteiten. De bankier legt aan de ondernemingen uit wat hun handelingen betekenen, zodat ze binnen een constructieve dialoog doordachte beslissingen kunnen nemen om samen dezelfde richting uit te gaan.” Zelfs de kleinste beslissing, of het nu gaat om de keuze van een leverancier of het personeelsbeleid, heeft gevolgen waar rekening mee moet worden gehouden. Organisaties moeten daarom een impactcultuur ontwikkelen en protocollen voorzien om de weerbaarheid te vergroten en eventueel van bepaalde activiteiten af te zien als de risico’s voor het algemeen welzijn te groot zijn. Laura Giallombardo besluit: “Hoe meer we rekening houden met de omvang van de impact op de volledige keten, hoe beter we de risico’s kunnen beperken en hoe sterker de onderneming wordt.”

Het is dankzij die duurzaamheid dat onze bank de maatschappij kan helpen evolueren naar een model dat aan de toekomstige generaties geen schade berokkent. Laura Giallombardo

Op basis van de voorgaande elementen, die het bestaansrecht van ondernemingen en de verantwoordelijkheid van banken in vraag stellen, kunnen we twee toekomstscenario’s bedenken op het gebied van duurzaamheid. Zoals bij elke fictieve denkoefening bevatten deze twee scenario's zowel feiten als subjectieve veronderstellingen, waardoor ze deels een beredeneerde vooruitblik zijn, en deels een onzekere voorspelling.

Scenario 1: merkendemocratie

Alles was voorspelbaar. Na de economische crisis en de identiteitscrisis die een groot deel van de landen in hun greep hadden, zouden ondernemingen zich losmaken van de overheden en hun eigen beleid beginnen te voeren. In dit scenario zijn neutrale ondernemingen tot mislukken gedoemd. In de Verenigde Staten eigenen bedrijven zich de sociale en burgerlijke thema’s toe die het land blijven verdelen. In Hongkong zijn de internetgiganten de protestleiders geworden door vrije zones te creëren op de eilandengroep. De distributiebedrijven bepalen in Europa voortaan de normen. Kortom, ethische en verantwoorde beslissingen (zoals gendergelijkheid) zijn nu een basisvoorwaarde om het vertrouwen van beleggers te winnen. Merken concentreren zich op thema’s die hen rechtstreeks aanbelangen en die ze onder controle hebben, met realistische targets. Alle ondernemingen volgen het voorbeeld van Ben&Jerry’s¹² en werven activist managers aan om grote bevolkingsgroepen te bezielen en optochten te leiden. Niemand verbaast zich nog over gezamenlijke manifestaties op initiatief van concurrerende merken.

Zoals auteur Alain Damasio¹³ jaren geleden al fantaseerde, nemen de grote merken de macht over volledige gebieden over en kunnen ze steden zelfs een nieuwe naam geven. Na de inrichting van intelligente wijken doopt de stad Toronto zichzelf om tot Google City. De banken staan garant voor de duurzaamheid van ondernemingen en ontwikkelen alsmaar betere tools om de risico’s te meten en zich tegen toekomstige crisissen te wapenen.

Scenario 2: terug naar de aarde

Het is 2050 en de lucht is zuiverder dan voor de industriële revolutie. Organisaties verenigen zich rond de vroegere klimaatakkoorden¹⁴ om de CO2-uitstoot te verminderen en de ecologische transitie concreet te maken. In de grote steden is er opnieuw groen aanwezig en is het leven gereorganiseerd op basis van duurzame strategieën. Ondernemingen staan ten dienste van het algemeen welzijn. In een tijd waarin democratieën als gevolg van de crisissen kwetsbaarder zijn geworden, worden gemeenschappelijk bezit en de deeleconomie als wenselijk alternatief gezien en opgelegd.¹⁵ Verschillende steden inspireren zich op innovatieve wijken en werken volgens het principe van gedeelde elektriciteit, waardoor ze de kosten onder controle kunnen houden en met lokale mensen en middelen kunnen werken. Niemand heeft nog een eigen voertuig en de autoproductie heeft een duik genomen. Ondernemingen organiseren zich in coöperatieven en produceren op grote schaal en lokaal dankzij 3D-printing. Uiteraard helpen de banken ze om de beste leveranciers te kiezen en de positieve impact op de waardeketen te garanderen.

In deze wereld van community sharing stimuleren banken de plaatselijke economie met lokale munten die op de beurs verhandeld worden. Dankzij die lokale munten kunnen burgers dan ondernemingen steunen die ze duurzaam vinden en vloeien de geldstromen rechtstreeks van consument naar producent. De banken zijn erin geslaagd de overtuigingen van de bevolking en de gewoonten van de consument op één lijn te brengen.

Deze twee scenario’s bevatten elementen die utopisch kunnen lijken, maar toch zijn heel wat mensen daar nu al mee bezig. Ze zien de financiële sector niet als een vijand, maar als een boegbeeld van de verandering. Uit de talrijke acties van de duurzame-financieringssector en de hoop die daardoor ontstaat, blijkt dat er nog toekomst is voor de vrijemarkteconomie. De pandemie kan, in plaats van onoplosbare crisissen te veroorzaken, positieve neveneffecten hebben. Zo zouden we ons in een derde scenario een maatschappij kunnen voorstellen waarin de economische activiteit vertraagt om opnieuw plaats te maken voor meer groen, bezinning en doordachte beslissingen. Regelmatig een gezonde en vrijwillige lockdown geeft de natuur en de mens de kans om af en toe wat rust te nemen tijdens een welverdiende economische winterslaap.

Besluit

Cliënten handelen steeds bewuster en besteden alsmaar meer aandacht aan de ecologische, maatschappelijke en sociale aspecten van beleggen. Hetzelfde geldt ook voor de keuze van hun bank, waarbij ethische governance en ethisch zakendoen steeds belangrijker worden.

In de vertrouwensrelatie met hun cliënten kunnen banken ook financiële voorlichting geven aan ondernemingen om ze te helpen een impactcultuur te ontwikkelen en de risico’s te beperken.

Het voortbestaan van een onderneming is niet langer alleen afhankelijk van haar financiële gezondheid, maar ook van haar veerkracht en haar ecologische, maatschappelijke en sociale bijdrage aan de samenleving. Maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt een strategisch instrument om cliënten en beleggers te overtuigen.

Gelegenheidswebsite

We hebben de website www.banquedeluxembourg100ans.com speciaal voor de honderdste verjaardag van de bank gecreëerd. Op deze vrij toegankelijke site vindt u een kroniek van de economie en de maatschappij in de voorbije honderd jaar en blikken we vooruit op de uitdagingen van morgen.

¹ Alain Grandjean, Sciences, consciences et environnements, PUF, 2016.

² Pourquoi le plan de relance européen est une petite révolution, Le Monde, 2020.

³ Stéphane Foucart, Un schisme de réalité, entretien avec Amy Dahan, Le Monde, 9 juni 2015.

⁴ Het antropoceen, of het tijdperk van de mens, is een nieuw geologisch tijdperk dat wordt gekenmerkt door de onomkeerbare stempel van de mens op zijn omgeving.

⁵ Jared Diamond, Effrondrement, Folio essais, 2004.

⁶ Anatol Lieven, Climate change and the nation state, the realist case, Penguin, 2020.

⁷ “Nous sommes loin d’un repli à l’intérieur des frontières nationales”, gesprek met Anne-Laure Amilhat Szary, Usbek & Rica, 9 mei 2020.

⁸ Internationaal onderzoek The 2020 Zeno Strength of purpose study, Zeno Groups, 2020.

⁹ Het grote verschil tussen B-Corp en andere MVO-labels is dat deze organisatie in de eerste plaats het bestaansrecht van ondernemingen beoordeelt en eist dat ondernemingen ook dagelijks met concrete engagementen bewijzen dat ze het verdienen om te bestaan.

¹⁰ Aurélien Barrau over de ecologische impact van 5G, uitzending Clique, Canal +, 11 juli 2020.

¹¹ Het concept werd in 2015 voor het eerst naar voren gebracht door de VN om de gevolgen van de crisis op te vangen.

¹² In 2020 stond Ben&Jerry’s radicaal achter de beweging Black Lives Matter en nam het bedrijf concrete acties onder leiding van een activist manager.

¹³ Alain Damasio, Les furtifs, La volte, 2019.

¹⁴ Christiana Figueres en Tom Rivett Carnac, The future we choose, Knopf, 2020.

¹⁵ Patrick Pharo, Eloge des communs, PUF, 2020.